ساخت و بررسی اثربخشی بسته آموزشی مهارت‌های اجتماعی مبتنی بر ذهن‌آگاهی بر مؤلفه‌های مهارت‌های اجتماعی در دانش‌آموزان دیرآموز

نوع مقاله : مقاله علمی

نویسندگان

1 گروه روانشناسی تربیتی ، دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی ،دانشگاه الزهرا، تهران، ایران

2 دانشیار، گروه روانشناسی تربیتی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران.

3 استاد، گروه روانشناسی تربیتی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران.

4 استادیار، گروه روانشناسی تربیتی، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.

چکیده

هدف اصلی این پژوهش، ساخت بسته­ آموزشی مهارت ­های اجتماعی مبتنی بر ذهن­ آگاهی برای دانش ­آموزان دیرآموز و بررسی اثربخشی آن بر مؤلفه­ های مهارت ­های اجتماعی در آنها بود. روش این پژوهش کمّی و از نوع نیمه­ آزمایشی با طرح پیش ­آزمون-پس ­آزمون با گروه گواه بود. جامعه آماری کلیه دانش ­آموزان پسر دیرآموز مقطع پنجم ­و­­ششم ابتدایی شهر تهران در سال تحصیلی 1400-1399 بودند که از بین آنها 30 نفر به صورت نمونه­ گیری­ در­ دسترس انتخاب شدند و با گمارش تصادفی، در دو گروه 15 نفری آزمایش و گواه قرار گرفتند. بسته آموزشی مهارت­ های ­اجتماعی مبتنی بر ذهن­ آگاهی بر اساس مؤلفه ­های مهارت­ های اجتماعی در دیگر برنامه ­های آموزشی، تکنیک ­های ذهن ­آگاهی و نظر گروهی از روان­شناسان تربیتی و معلمان دانش ­آموزان دیرآموز و پیشینه ­های پژوهشی مرتبط، طراحی و ساخته شد. این بسته در قالب 8 مهارت گوش­دادن، پیروی از قانون، توجه به تکلیف، درخواست­ کمک، رعایت­ نوبت در مکالمه، مسئولیت­ پذیری، کنترل­ خشم، و دوستی­ کردن طی 10 جلسه به افراد گروه آزمایش به­صورت آن­لاین (به دلیل شرایط قرنطینه ناشی از کرونا) آموزش داده ­شد. افراد گروه گواه در این زمان این آموزش را دریافت نکردند. ابزار پژوهش فرمِ ­والدین مقیاس درجه ­بندی مهارت ­های­ اجتماعی گرشام و الیوت (1990) بود. کلیه داده­ های متغیر وابسته مهارت ­های­اجتماعی با چهار مؤلفه مشارکت، قاطعیت، مسئولیت­پذیری، و خودکنترلی با استفاده از نرم­افزار26 SPSS مورد تجزیه ­تحلیل قرار گرفتند، و بنا به ضرورتِ حاصل از بررسی نتایج پیش­فرض ­های آزمون تحلیل­کواریانس، در پردازش داده­ ها، آزمون­ هایU­من­ویتنی و t مستقل به کار رفتند. یافته­ ها نشان ­دهنده معناداری تفاوت در مؤلفه­ های مشارکت (P=0/001)، قاطعیت (P=0/000)، و مسئولیت ­پذیری (P=0/000)، و عدم ­وجود تفاوت معنادار در مؤلفه خودکنترلی(P=0/001) بود. در کل یافته ­های این پژوهش اثربخشی بسته آموزشی مهارت­ های اجتماعی مبتنی بر ذهن ­آگاهی بر مؤلفه­ های مهارت­ های اجتماعی در دانش­ آموزان دیرآموز را تأیید کردند. از این بسته ­آموزشی می­توان به­ عنوان یک ابزار کمک آموزشی، در جهت بهبود مهارت­های اجتماعی این دانش ­آموزان در خانه و مدرسه استفاده کرد تا آنها بتوانند در جامعه به ­عنوان شهروندانی مستقل و کارآمد ظاهر شوند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Designing and Evaluating the Effectiveness of Mindfulness-based Social Skills Training Package On the Components of these Skills in Slow Learner Students

نویسندگان [English]

  • Negar Amiri 1
  • Molok Khademi Ashkezari 2
  • Mahnaz Akhavan tafti 3
  • Gholamreza Sarami 4
1 Educational Psychology,/ Faculty of education & Psychology,/ Alzahra University, Tehran/ Iran.
2 associate professor,department of educational psychology,fachulty of education and psychology sciences,al zahra university,tehran,iran
3 professor.department of educational psychology.faculty of education and psychology sciences ,al zahra university, tehran,iran
4 assistant professor,department of educational psychology,fachulty of psychology and educational sciences,kharazmi university,tehran,iran
چکیده [English]

The main purpose of this study was to design a mindfulness-based social skills training package for slow learner students and to evaluate its effectiveness on the components of social skills in them. The method of this research was quantitative and quasi-experimental with pre-test-post-test design with control group. The statistical population was all male students in the fifth and sixth grades of elementary school in Tehran in the academic year 2020-2021 from which 30 people were selected by convenience sampling and randomly assigned in experimental and control  group;  Fifteen students in each group. This social skills training package based on mindfulness with social skills components in other training programs, mindfulness techniques and the opinion of a group of educational psychologists and teachers of slow learner students and related research backgrounds were designed and developed. This package comes in the form of 8 skills: listening, following the law, paying attention to homework, asking for help, taking turns in conversation, taking responsibility, anger management, and making friends during 10 sessions with the people in the experimental group. Trained online (due to Corona quarantine conditions). The control group did not receive this training at this time. The research instrument of the Parents Form was the Gresham and Elliott (1990) Social Skills Rating Scales. All social skills dependent variable data with four components of participation, assertiveness, responsibility, and self-control were analyzed using SPSS 26 software. In data processing, U-Mann-Whitney test and independent t-test were used, because of results of the assumption of Analysis of covariance. Findings show significant differences in the components of participation (P = 0.001), assertiveness (P = 0.000), and responsibility (P = 0.000), and no significant differences in the self-control (P = 0.001). The findings of this study confirmed the overall effectiveness of the mindfulness-based social skills training package on the components of these skills in slow learner students. This training package can be used as an aid tool to improve the social skills of these students at home and at school so that they can appear in society as independent and efficient citizens.

کلیدواژه‌ها [English]

  • mindfulness
  • slow learner
  • social skills

مراجع

  1. بارانی، حمید و شیخ­الاسلامی، راضیه (1399). تبیین علّی احساس تنهایی اجتماعی- عاطفی دانشجویان کارشناسی دانشگاه شیراز بر اساس ذهن­آگاهی و عدم­درگیری اخلاقی. مجله مطالعات روان­شناسی تربیتی، 17 (38): 1-24.
  2. بردیک، دبرا. (1400). ذهن‌‌آگاهی، مهارت‌‌هایی برای کودکان و نوجوانان‏‫. (ترجمه: ملوک خادمی و نگارامیری). تهران: انتشارات آکادمیک (2014).
  3. به­پژوه، احمد؛ سلیمانی، منصور؛ افروز، غلامعلی، و غلامعلی­لواسانی، مسعود (1389). تأثیر آموزش مهارت­های­اجتماعی بر سازگاری­اجتماعی و عملکرد تحصیلی دانش­آموزان دیرآموز. فصلنامه نوآوری­های آموزشی، 9 (33)، 163-158.
  4. بهنیا، فاطمه (1381). بررسی کیفی اختلال­های­رفتاری دانش­آموزان دیرآموز ارجاعی به کلینیک کاردرمانی. اندیشه و رفتار، 7 (4)، 67-72.
  5. پاکیزه، علی و نظری، مریم (1394). بررسی تأثیر آموزش ذهن­آگاهی و تنظیم هیجانی بر سلامت­عمومی دانش­آموزان دختر دبیرستانی شهرستان یاسوج. فصلنامه مرکز مطالعات­و­توسعه آموزش علوم­پزشکی، 6 (2)، 158-163.
  6. حسین­خانزاده، عباسعلی؛ رحیمی، الیاس، و استوی، الهه (1395). تأثیر آموزش مهارت­های­جرأت­ورزی بر بهبود روابط بین همسالان و حرمت­خود دانش­آموزان دیرآموز. فصلنامه افراد استثنائی، 6 (21)، 22-1.
  7. رضایی، علیرضا و صالحی، عباس (1395). نقش چرخش روش­شناختی از اثبات­گرایی به پسااثبات­گرایی در تبدیل مفهوم ایدئولوژی به گفتمان. فصلنامه مطالعات سیاسی، 8 (32): 110-93.
  8. شکوهی­یکتا، محسن؛ زمانی، نیره، و پورکریمی، جواد (1393). اثربخشی آموزش مهارت حل­مسئله بین­فردی بر افزایش مهارت­های­اجتماعی و کاهش مشکلات­رفتاری دانش­آموزان دیرآموز پایه اول دبستان. مطالعات روان­شناختی، 10 (4)، 7-31.
  9. شهیم، سیما (1377). بررسی روایی و پایایی مقیاس روش درجه­بندی مهارت­اجتماعی در گروهی از کودکان دبستانی شیراز. مجله علوم­تربیتی و روان­شناسی دانشگاه شهید چمران اهواز، 3 (3-4)، 29-17.
  10. شیخ­الاسلامی، علی؛ قمری­کیوی، حسین؛ اشرفی ورجوی، صبا (1394). تأثیر روش آموزشی مبتنی بر ذهن­آگاهی بر خودکنترلی دانش­آموزان دختر. پژوهش­ها در نظام آموزشی، 9 (28)، 87-104.
  11. فدایی­وطن، زهرا؛ استکی، مهناز؛ قنبری­پناه، افسانه، و کوچک­انتظار، رؤیا (1398). مقایسه اثربخشی شناخت­درمانی مبتنی بر ذهن­آگاهی و آموزش بازسازی شناختی بر خودکارآمدی اجتماعی و عاطفی دانش­آموزان با مشکلات یادگیری، فصلنامه روان­شناسی افراد استثنایی. 9 (35)، 192-169.
  12. فرامرزی، سالار؛ رجبی، سوران، و ولدبیگی، پیمان (1393). اثربخشی شناخت­درمانی مبتنی بر ذهن­اگاهی بر کاهش پرخاشگری دانش­آموزان، ماهنامه علوم­پزشکی کرمانشاه، (8) 18، 461-452.
  13. عزیزیان، مرضیه؛ اسدزاده، حسن؛ علیزاده، حمید؛ درتاج، فریبرز، و سعدی­پور، اسماعیل (1396). طراحی بسته­آموزشی کارکردهای­اجرایی و ارزیابی اثربخشی آن بر پیشرفت­تحصیلی دانش­آموزان دیرآموز. دوفصلنامه راهبردهای شناختی در یادگیری، 5 (8)، 137-113.
  14. کیخا، صفیه و نوری­مقدم، ثنا (1398). پیش­بینی نقش خودکارآمدی بر اساس مؤلفه­های باورهای فراشناختی و کارکردهای اجرایی در دانش­آموزان. مجله مطالعات روان­شناسی تربیتی، 16 (36): 144-123.
  15. محسنی، نیکچهر (1383). نظریه­ها در روان­شناسی رشد (شناخت، شناخت اجتماعی، شناخت و عواطف. تهران، انتشارات پردیس 57.
  16. مهدی­زاده ازدین، سمیه؛ محمدموسوی، سیدعلی؛ جلالی، محمدرضا، و کاکاوند، علیرضا (1397). اثربخشی درمانگری شناختی مبتنی بر ذهن­آگاهی بر خودکارآمدی اجتماعی و افسردگی، روان­شناسی تحولی: روان­شناسان ایرانی، 15 (55)، 305-314.
  17. وصالی­محمود، روشنک؛ احدی، حسن؛ کجباف، محمدباقر، و نشاط­دوست، حمیدطاهر (1396). اثربخشی مداخله مبتنی بر ذهن­آگاهی ویژه کودکان بر ذهن­آگاهی و سلامت روان آنها. مجله مطالعات­ناتوانی، 7 (13)، 8-1.

 

  1. Alenezi, N. (2016). Teachers and Parents perspectives towards including slow learners in mainstream schools in Kuwait. Ph.d dissertation, University of
  2. Alesi, M,. Rappo, G, & Pepi,  (2015). Emotional Profile and Intellectual Functioning: A Comparison Among Children With Borderline Intellectual Functioning, Average Intellectual Functioning, and Gifted Intellectual Functioning, SAGE Open.
  3. Alloway, T.P. (2010). Working memory and executive function profiles of individuals with borderline intellectual functioning. Journal of Intellectual Disability Research, 54(5), 448-456.
  4. Baglio, G., Blasi, V., Intra, F. S., Castelli, ,  Massaro, D., Baglio, F.,  Valle, A.,  Zanette,  M., &  Marchetti, A. (2016). Social Competence in Children with Borderline Intellectual Functioning: Delayed Development of Theory of Mind Across All Complexity Levels.  Frontiers in Psychology, 7, 1-10.
  5. Blair, C., & Diamond, A. (2008). Biological processes in prevention and intervention: The promotion of self regulation as a means of preventing school failure. Development and Psychopathology, 20 (03), 899–911.
  6. Carson, S. H., & Langer, E. J. (2006). Mindfulness and self-acceptance. Journal of Rational-Emotive and Cognitive-Behavior Therapy, 24(1), 29–43.
  7. Charlop, H. M., Lang, R., & Rispoli, M. (2018). Play and social skills for children with autism spectrum disorder. New York: Springer.
  8. Cook, C. R., Gresham, L. K., Barreras, R. B., Thornton, , & Crews, S. D. (2008). Socials skills training for secondary students with emotional and/ or behavioral disorders: A review and analysis of the meta-analytic literature. Journal of Emotional and Behavioral Disorders, 16, 131–144.
  9. Crick, N. R., & Dodge, K. A. (1994). A review and reformulation of social information processing mechanisms in children's social adjustment. Psychological Bulletin, 115, 74-101.
  10. Dodge, K. A & Crick, N. R. (1990). Social Information-Processing Based of aggressive Behavior in children. sagepub. 8-29.
  11. Embregts, PJCM, & Van Nieuwenhuijzen, M. (2009). Social information processing in boys with autistic spectrum disorder and mild to borderline intellectual disabilities. Journal of Intellectual Disability Research, 53(11), 922-931.
  12. Greenberg, M. T., & Harris, A. R. (2012). Nurturing mindfulness in children and youth: Current state of research. Child Development Perspectives, 6, 161–166.
  13. Greenberg, M. T. (2014). Cultivating compassion. Paper presented at the Dalai Lama Center for Peace and Education’s Heart-Mind Conference, Vancouver, British Columbia, Canada.
  14. Gresham, F. M., Elliott, S. N., Vance, M. J., Cook, C. R. (2011). Comparability of the Social Skills Rating System to the Social Skills Improvement System: Content and Psychometric Comparisons Across Elementary and Secondary Age Levels. School Psychology Quarterly, 26 (1), 27–44.
  15. Hwang, Y., & Kearney, P. (2013). A systematic review of mindfulness intervention for individuals with developmental disabilities: Long-term practice and long lasting effects. Research in Developmental Disabilities, 34, 314–326.
  16. Kabat-Zinn J. (2003). Mindfulness-based interventions in context: Past, present, and future. Clinical Psychology: Science and Practice, 10, 144–156.
  17. Kaiser-Greenland, S. (2010). The Mindful Child. New York: Free Press.
  18. KarAhmadi M, Shahrivar Z. (2006). Examination of executive functions in Tourette's syndrome with and without attention deficit disorder. J of Isfahan med school or univ, 24 82, 61-6.
  19. Kok, , Van der Waa, A., Klip, H., Staal, W. (2015). The effectiveness of psychosocial interventions for children with a psychiatric disorder and mild intellectual disability to borderline intellectual functioning: A systematic literature review and meta-analysis, SAGE Open .doi:10.1177/1359104514567579 .
  20. Langer, E. J., Blank, A., & Chanowitz, B. (1978). The mindlessness of ostensibly thoughtful action: The role of “placebic” information in interpersonal interaction. Journal of Personality and Social Psychology, 36(6), 635
  21. Langer, E. J. (2004). mindfulness scale user guide and technical manual. Covington, IL: IDS.
  22. Leffert J. S. & Siperstein G. N. (1996) Assessment of social-cognitive processes in children with mental retardation. American Journal on Mental Retardation, 100, 441–55.
  23. Leffert, J. S., Siperstein, G. N., & Widaman, K. F. (2010). Social perception in children with intellectual disabilities: the interpretation of benign and hostile intentions. Journal of Intellectual Disability Research, 54, 168–180.
  24. LI, J. (2012). Social information processing and aggressive behavior in childhood: theory and practice. Ph.D thesis, University of North Carolina.
  25. Lough, S., Kipps, M. S., Treise, C., Watson, P., Bliar, R. J., & Hodges R. (2006). Social reasoning, emotion and empathy in front temporal dementia. Neuropsychological, 44,950-58.
  26. Masi, G., Marcheschi, M., & Pfanner, P. (1998). Adolescents with borderline intellectual functioning: Psychopathological risk. Adolescence, 33, 416–425.
  27. Matson, J. L., Matson, M. L., & Rivet, T.T. (2007). Social-Skills Treatments for Children With Autism Spectrum Disorders An Overview. Behavior Modification, 31(5), 682-707.
  28. J. (2017). Handbook of Social Behavior and Skills in Children. USA. Springer.
  29. Gresham, F. M., & Elliott, S. N. (1984). Assessment and classification of children’s social skills: A review of methods and issues. School Psychology Review, 13, 292–301.
  30. Malik, N. I,. Rehman, GH., Hanif, R. (2012). Effect of Academic Interventions on the Developmental Skills of Slow Learners. Pakistan Journal of Psychological Research, 27 (1), 135-151.
  31. McQuade, J. D., Murray_Close, D., Shoulberg, E. K., & Hoza, B. (2013). Working memory and social functioning in children. Journal of Experimental Child Psychology,115, 422- 435.
  32. Muppudathi, G. (2014). Role of Teachers on Helping Slow Learners to Bring out Their Hidden Skills, http://www.academia.edu , 9-11-2016.
  33. Nestler, J. & Goldbeck, L. (2011). A pilot study of social competence group training for adolescents with borderline intellectual functioning and emotional and behavioral problems (SCT-ABI). Journal of Intellectual Disability Research, 55, 231-241.
  34. Nigg, J. T., Blaskey, L. G., Huang-Pollock, C. L., & Rappley, M. D. (2002). Neuropsychological executive functions and DSM-IV ADHD subtypes. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 41, 59-66.
  35. Olsson, M. B., Holm, A.,  Westerlund, J., Hedvall, A. L., Christopher Gillberg, Ch., Fernell, E. (2018). Children with borderline intellectual functioning and autism spectrum disorder: developmental trajectories from 4 to 11 years of age. Neuropsychiatric Disease and Treatment downloaded, 2519-2526.
  36. Ozkan, S., Kara, K., Almbaideen, M., Congologlu, M. A. (2018). Investigation of distinctive characteristics of children with specific learning disorder and borderline intellectual functioning,  Arch Clin Psychiatry, 45(1),1-6.
  37. Pellicano, E. (2007). Links between theory of mind and executive function in young children with autism: clues to developmental primacy. Dev Psychol, 43(4), 974-90.
  38. Peltopuro, M., Ahonen, T., Kaartinen, J., Seppala, H., & Narhi, V. (2014). Borderline Intellectual Functioning: A Systematic Literature Review. Intellectual and development disabilities, 6, 419–443.
  39. Ropovik, I. (2014). Do executive functions predict the ability to learn problem-solving principles? Intelligence, 44, 64-74.
  40. Salkind, N. (2011). Sage Directions in Educational Psychology. Vol.1. London. SAGE Publications.
  41. Santrock, J. W. (2011). Educational Psychology. 5th edition. NewYork. The McGraw-Hill Companies.
  42. Schonert-Reichl, K.A. & Roeser, R. W. (2016). Handbook of Mindfulness in Education Integrating Theory and Research into Practice. New York: Springer.
  43. Soorya, L., Siper, P., Beck, T., Soffes, S., Halpern, D., Gorenstein, M., ... Wang, A. (2015). Randomized comparative trial of a social cognitive skills group for children with autism spectrum disorder. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 54(3), 208-216.
  44. Tang, Y., & Posner, M. (2009). Attention training and attention state training. Trends in Cognitive Sciences, 13, 222–227.
  45. Teper, R., Segal, Z. V., & Inzlicht, M. (2014). Inside the mindful mind: How mindfulness enhances emotion regulation through improvements in executive control. Psychological science, 22 (6), 449-454.
  46. Valera, E. M., & Seidman, L. J. (2006). Neurobiology of attention deficit/hyperactivity disorder in preschoolers. Infants and Young Children, 19(2), 94-108.
  47. Van Der Vieer, D.J. & Van der Meere, J.J. (2004). Response inhibition in children. with conduct disorder and borderline intellectual functioning. Child Neuropsychology, 10(3), 189-194.
  48. Van Nieuwenhuijzen M., Orobio de Castro B., Wijnroks L., Vermeer A. & Matthys W. (2004). The relations between intellectual disabilities, social information processing processing, and behavior problems. European Journal of Developmental Psychology ,1, 215–229.
  49. Van Oers, S. & Van Nieuwenhuijzen, M. (2009). The relation between hot en cool executive functions and social information processing in children with mild intellectual disabilities. Master thesis, Utrecht University.
  50. Van Nieuwenhuijzen M., Orobio de Castro B., Wijnroks , Vermeer A. & Matthys W. (2009). Social problem solving and mild intellectual disabilities: relations with externalizing behavior and therapeutic context. American Journal on Intellectual and Developmental Disabilities 11, 42–51.
  51. Van Nieuwenhuijzen; M. Vriens. A (2012).  (Social) Cognitive skills and social information processing in children with mild to borderline intellectual disabilities, Clinical child and family studies, 33(2), 426- 443. 
مجله مطالعات روانشناسی تربیتی
دوره 18، شماره 43
مهر 1400
صفحه 147-122

فایل ها

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار